Jak skutecznie się komunikować?

Porozumienie bez przemocy (NVC, z ang. Nonviolent Communication) to sposób komunikacji stawiający na poszanowanie potrzeb swoich i innych osób. Postuluje, by w rozmowach wybierać drogę szczerości i empatii, a odrzucać osądy, krytykę i atak. Marshall Rosenberg, twórca idei NVC, twierdzi, że za każdym z naszych uczuć, od radości po złość, stoją potrzeby, które zostały lub nie zostały spełnione. Konflikty między ludźmi biorą się z tego, że nie formułujemy w jasny sposób naszych odczuć i oczekiwań. Zamiast tego rzucamy słowa krytyki i oceny wobec innych, którzy w odmienny sposób wyobrażają sobie spełnienie danej potrzeby.

Rosenberg, by jak najdokładniej opisać swoją teorię dotyczącą postaw, jakie możemy przyjąć w komunikacji z drugim człowiekiem, przedstawił nam dwie figury: żyrafę oraz szakala. Prezentują one skrajne typy komunikacji: żyrafa w pełni działa w duchu porozumienia bez przemocy, natomiast szakal jest jej całkowitym zaprzeczeniem.

Skąd pomysł na żyrafę i szakala?

• Żyrafa – jako zwierzę o największym sercu spośród wszystkich ssaków lądowych, patrząca na świat z dystansu – została przedstawiona jako symbol komunikacji pełnej empatii. Mówi językiem potrzeb i uczuć, dąży do zrozumienia i porozumienia.
• Szakal – jako zwierzę drapieżne – reprezentuje język osądu, krytyki, pretensji i wymagań. Znany jest z impulsywnych reakcji, częstego podejmowania ataku lub postawy obronnej.

Czym cechuje się język żyrafy?

• Żyrafa mówi w pierwszej osobie o tym, co widzi, myśli, czuje.
• Kładzie nacisk na rozpoznawanie i wyrażanie swoich uczuć i potrzeb.
• W rozmowach zadaje pytania zamiast formułować żądania.
• W związku z tym, że jest pogodzona ze swoimi potrzebami, potrafi słuchać innych z empatią, gdyż zależy jej by zrozumieć źródło ich zachowań, uczuć i potrzeb.

Jaki jest język szakala?

• Szakal kocha oceniać. Uderza zawsze w to, jaki człowiek jest, a nie jak się zachowuje czy co mówi (np. „Jesteś złym synem”, „Jesteś leniwa”, „Jesteś niekompetentny”).
• Z łatwością przychodzi mu przypisywanie winy wszystkim, byleby oddalić ją od siebie.
• Używa słów takich jak „musisz”, czy „powinieneś” (np. „Musisz się bardziej starać”).
• Szakal koncentruje się na błędach, ale nie szuka ani nie oferuje rozwiązań.

Dwa języki, dwa światy porozumienia

Na sposób komunikacji żyrafy i szakala składa się nie tylko to, jak mówią, ale też to, co słyszą w rozmowach z innymi. Ten sam komunikat może zostać odebrany zupełnie inaczej w zależności, czy trafi do uszu empatycznego olbrzyma czy krytykanckiego drapieżnika.

• Żyrafa, słysząc uwagę o sobie, dostrzeże w niej niezaspokojone potrzeby rozmówcy oraz zrozumie, że uczucia wywołane przez słowa krytyki dotykają niezaopiekowanych potrzeb jej samej.

Przykładowa uwaga: „Powinieneś bardziej angażować się w pracę naszego zespołu.”

Co usłyszy żyrafa: „Mój rozmówca jest zdenerwowany, ponieważ dużo wysiłku wkłada w swoją pracę. Potrzebuje wsparcia i odciążenia. Gdy słyszę te słowa jest mi smutno, bo chciałbym wiedzieć, że dobrze wykonuję swoją pracę i potrzebuję usłyszeć słowa docenienia.”

• Szakal reaguje na słowa krytyki gniewem. Uwagi innych odbiera personalnie, zazwyczaj jako atak lub ocenę. Jeśli nie chce ich do siebie dopuścić, tłumaczy je brakiem kompetencji lub inteligencji rozmówcy.

Przykładowa uwaga: „Powinieneś bardziej angażować się w pracę naszego zespołu.”

Co słyszy szakal: „On twierdzi, że jestem nieprofesjonalny, że nie zależy mi na pracy i pewnie wolałby pracować z kimś innym. To on jest niekompetentny i sam nawet nie potrafi wykonać swoich zadań.”

Język żyrafy umożliwia dbanie zarówno o dobro swoje, jak i innych. Pozwala zrozumieć siebie, ale daje też większą przestrzeń innym na odczuwanie i dzielenie się swoimi przemyśleniami. Pomaga także zapobiegać konfliktom i jest efektywną droga do szukania rozwiązań. Natomiast wybranie ścieżki szakala, doprowadzi nas do kumulowania negatywnych myśli zarówno na nasz temat, jak i innych. Złość oraz niepewność są idealnym podłożem do tworzenia scenariuszy, które nie mają nic wspólnego z rzeczywistością i pielęgnowania postawy zamkniętej, odpornej na próby porozumienia.

Samodiagnoza – czy jestem szakalem?

Pamiętajmy, że nie ma osoby, która chociaż raz w życiu nie wybrała języka szakala. Działając w emocjach, często trudno zachować nam rozsądek i pozostać empatyczną, wyrozumiałą żyrafą. Spróbujmy jednak poświęcić chwilę i zastanowić się, w którą stronę idziemy we większości sytuacji. Jeśli chcemy dowiedzieć się, jak blisko jest nam do postawy szakala, zastanówmy się nad odpowiedziami na poniższe pytania:

• Czy często używam słów: „nigdy”, „zawsze”, „musisz”, „zawiodłeś mnie”?
• Czy mój komunikat zawiera ocenę drugiej osoby?
• Czy mówię o sobie, czy raczej obwiniam innych?
• Czy proponuję rozwiązanie, czy tylko krytykuję?

Jak zostać żyrafą komunikacji?

Jeśli zdiagnozujemy siebie jako szakala, nie panikujmy – zawsze można przejść na stronę żyrafy. Zapewne nie uda się nam to od razu, ale warto zacząć już teraz, by małymi krokami, ze zwiększoną świadomością i chęcią zmiany, dążyć do postawy otwartości i empatii wobec drugiego człowieka. Poniżej znajdziemy kilka rad, jak zacząć świadomie mówić językiem żyrafy:

• Zatrzymaj się i zauważ swoje emocje;
• Zadaj sobie pytanie: „Jaka potrzeba stoi za moją emocją?”
• Nazwij to, co czujesz i czego potrzebujesz;
• Zamiast żądać – poproś (weź pod uwagę, że druga osoba może odmówić);
• Trenuj empatyczne słuchanie – nie przerywaj, parafrazuj, pytaj.

Teoria języka żyrafy i języka szakala Rosenberga to świetny sposób na zobrazowanie i lepsze zrozumienie postaw, jakie możemy przyjąć w komunikacji z innymi. Żyrafa, która widzi z góry więcej niż inne zwierzęta, a do tego twardo stąpa po ziemi, jest symbolem komunikacji kierowanej rozsądkiem i szacunkiem. Szakal jako drapieżnik, atakuje i oczekuje ataku od innych. Symbolizuje komunikację konfliktu i zranienia.