Wzrost zainteresowania psychoterapią i psychiatrią cieszy. Coraz rzadziej wstydzimy się korzystać ze wsparcia profesjonalistów. Przedłużający się stres, uporczywa izolacja, komplikacje z pracą zdalną, autentyczny strach o zdrowie i życie nas i naszych najbliższych – to poważnie nadszarpnęło nasze rezerwy psychicznej odporności. Wzrasta więc zainteresowanie wsparciem zdrowia psychicznego, coraz odważniej poszukujemy pomocy. Wciąż jednak obie profesje: psychoterapeuty i psychiatry bywają mylone. Przybliżamy, w jakich obszarach pracują ci specjaliści.

Pod opieką medyczną

Psychiatra to przede wszystkim lekarz. Żeby móc pracować w tym zawodzie, musiał najpierw skończyć 6-letnie studia medyczne. Lekarz zdaje również egzamin państwowy i jest zobowiązany skończyć wszystkie niezbędne szkolenia specjalizacyjne (minimum 5 lat) oraz odbyć praktyki zawodowe. Lekarze w specjalizacji mają obowiązek odbywać praktyki i staże w szpitalach psychiatrycznych oraz innych placówkach zajmujących się leczeniem zdrowia psychicznego. Dobry psychiatra nie kończy swojej edukacji na studiach i odbyciu praktyk. To zawód wymagający nieustannego śledzenia najnowszych naukowych doniesień, a także globalnych ustaleń co do sposobów i metod leczenia zaburzeń i chorób psychicznych.

W przeciwieństwie do psychologa, psychiatra może stosować w leczeniu różne formy farmakoterapii i kierować pacjentów do szpitala. W obecnym systemie do tego specjalisty nie jest nam potrzebne skierowanie. Co oczywiste, psychiatrów w dużych ośrodkach miejskich, ale w całej Polsce opracowywany jest program pilotażowy szybkiego wsparcia terapeutycznego. Celem tych działań jest wyrównanie szans na pomoc i umożliwienie wsparcia potrzebującym również w mniejszych miejscowościach.

Pacjent jako całość

Gruntownie wykształcony lekarz ze specjalizacją psychiatryczną patrzy na zdrowie psychiczne pacjenta w kontekście pracy jego układu nerwowego, hormonalnego, krążeniowego i oddechowego. Z uwagi na latami gromadzoną wiedzę medyczną jest na przykład w stanie zlecić dodatkowe badania, które np. potwierdzą, że problemy pacjenta z wahaniami nastroju nie mają swojego źródła w historii endokrynologicznej pacjenta (czyli związanej z działaniem układu hormonalnego). Przygotowanie medyczne lekarza psychiatry pozwala również przewidzieć niektóre zdarzenia (jak np. potencjalna choroba w rodzinie). Psychiatra otacza też opieką i gwarantuje wsparcie tym, którzy na co dzień zmagają się z przewlekłą chorobą (nie tylko psychiczną) kogoś bliskiego w rodzinie.

Lekarz psychiatra docieka przyczyn chorób psychicznych oraz stawia diagnozę psychiatryczną. Ponieważ ma możliwość sięgnięcia po farmakoterapię, może również zlecić odpowiednie leki. Zdarza się, że lekarz psychiatra uzna, że pacjent nie wymaga leczenia farmakologicznego i zaleci w zamian za to np. psychoterapię.

Główne zadania psychiatrów to diagnoza i leczenie chorób psychicznych. Należą do nich między innymi: depresje, manie, zaburzenia lękowe, fobie, schizofrenia, czy choroba afektywna dwubiegunowa. Jeśli lekarz uzna, że stan pacjenta jest ostry i zagrażający jego życiu, może skierować pacjenta na leczenie szpitalne. 
Psychiatrzy zajmują się również leczeniem:

• zaburzeń osobowości (borderline, narcystyczne zaburzenie osobowości, osobowość schizoidalna, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, syndrom DDA)
• nerwic (zaburzenia lękowe, ataki paniki, natręctwa)
• psychoz
• ciężkich stanów depresyjnych
• PTSD (zespół stresu pourazowego)
• uzależnień (od alkoholu, papierosów, narkotyków, ale także gier czy hazardu)
• zaburzeń odżywiania (anoreksja, bulimia i pochodne zaburzenia odżywiania).

Kiedy po pomoc?

Zauważalna i przedłużająca się zmiana w naszym zachowaniu i samopoczuciu, problemy ze snem, trudne do wytłumaczenia napady lękowe, wahania łaknienia, nagłe zmiany nastroju, uporczywy smutek, nadmierna nerwowość, dostrzeganie rzeczy i słyszenie rzeczy, których nie słyszą inni – to wszystko istotne przesłanki do tego, żeby zgłosić się po pomoc do psychiatry. To zawsze dla chorego trudna decyzja – dlatego warto obserwować siebie i zdać się np. na sugestie bliskich nam osób. Jeśli zauważymy istotne zmiany w zachowaniu kogoś nam bliskiego, warto z nim o tym szczerze porozmawiać i zachęcić do wizyty u psychiatry. Warto również zaznaczyć, że wizyta u lekarza nie musi oznaczać jakiegokolwiek wyroku – nadwrażliwość, przedłużające się stany smutku i przygnębienia, silne obciążenie pracą i stresem (w domu, rodzinie, z powodu żałoby) są wystarczającymi przesłankami do tego, żeby z takiej pomocy skorzystać. Wielu pacjentów zgłasza również bóle nieznanego pochodzenia lub nieuzasadnione chorobą somatyczną. Mimo przeprowadzonych wielu badań inni lekarze nie są np. w stanie stwierdzić jednoznacznie, co jest przyczyną uporczywych migren, bólów stawów, pleców czy drżenia rąk i kołatania serca. Takie objawy ze strony ciała również powinny być skonsultowane z lekarzem psychiatrą – jeśli wcześniejsze badania niczego jednoznacznego nie wykazały.

Warto pamiętać o tym, że zdarzenia życiowe, takie jak nagła śmierć w rodzinie, utrata pracy, nadmierne obciążenie obowiązkami (wychowanie małych dzieci, łączenie obowiązków rodzicielskich z pracą zawodową, trudna sytuacja w pracy) czy rozwód – należą do jednych z najbardziej obciążających nasze zdrowie psychiczne zdarzeń. Ponieważ człowiek jest całością, przewlekły stres ma negatywny wpływ na całościowe funkcjonowanie naszego ustroju. Może skutkować np. arytmią (nierówna praca serca), tachykardią (przyspieszenie pracy serca), zawrotami głowy, bezsennością, utratą łaknienia bądź nadmiernym łaknieniem, poczuciem izolacji i wycofania. Coraz częściej diagnozowane choroby autoagresywne również mają związek z przedłużającym się stanem mentalnego „odcięcia” od problemów i działaniem w automatycznym trybie, bez kontaktu z samym sobą.

Jak przygotować się do wizyty?

Przed pierwszą wizytą warto zastanowić się, od kiedy obserwujemy zmiany w swoim zachowaniu. Lekarz zapyta nas o przebyte choroby, włączane leki. Jeśli np. przedłużające się stany obniżonego nastroju czy stany lękowe trudno nam połączyć z jakimś konkretnym zdarzeniem, lekarz prawdopodobnie zapyta o tzw. modele przywiązania, czyli naszą historię rodzinną, relacji z rodzicami, aktualny status rodzinny i poczucie ewentualnego osamotnienia. Wszystkie te informacje pomagają lekarzowi przybliżyć możliwe przyczyny zmiany w naszym zachowaniu czy samopoczuciu.

Na pierwszej wizycie lekarz psychiatra najprawdopodobniej nie włączy nam od razy farmakoterapii – może zlecić badania i pogłębić wywiad. Leki są jednym z dostępnych narzędzi pomocy, ale nie zawsze koniecznym. Jeśli jednak lekarz takie zasugeruje albo zaleci, nie wahajmy się zapytać o możliwe skutki uboczne czy ograniczoną skuteczność. Lekarz również zaznaczy, że medykamenty należy przyjmować w ściśle określony sposób – leków psychiatrycznych nie można samemu sobie dozować, zmniejszać czy zwiększać ich dawkowania. Zgodę na farmakoterapię wyraża pacjent. Tym samym godzi się na dalsze monitorowanie leczenia i jego kontroli przez lekarza psychiatrę.

Zdarza się, że leki włączone jako te pierwszego wyboru nie są tolerowane przez pacjenta. na skutki leczenia danym lekiem należy jednak trochę poczekać – do około miesiąca. Jeśli uznamy, że lek nam nie pomaga albo skutki uboczne są dla nas nazbyt dolegliwe – lekarz zaleci inne. Ważne jest to, żeby robić to w ścisłej konsultacji z medykiem.. Może się okazać, że zamiast leków lekarz zaleci nam psychoterapię. Wówczas warto uzyskać informację, prace w jakiej modalności lekarz proponuje (terapia poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, terapia zorientowana na rozwiązania, Gestalt i inne).

Bez względu na wiek

Z pomocy lekarza psychiatry możemy mieć potrzebę skorzystać bez ograniczeń wiekowych. Na choroby psychiczne i zaburzenia mogą cierpieć już małe dzieci. Samotność i początek chorób neurodegeneracyjnych mogą również wpływać na kondycję psychiczną osób w podeszłym wieku.
Podobnie jak w przypadku osoby dorosłej, alby pójść z dzieckiem do psychiatry, nie potrzebujemy skierowania. Możemy zgłosić się bezpośrednio do poradni zdrowia psychicznego. Jeśli rodzic podejrzewa u swojego dziecka choroby takie jak:

• autyzm
• ADHD
• zespół Aspergera
• zaburzenia lękowe
• zaburzenia zachowania
  warto zasięgnąć porady lekarza.
  
  Czujność rodzica powinny również wzbudzić:

• zachowania agresywne
• zaburzenia mowy i komunikacji
• moczenia nocne
• fobie, natręctwa
• tiki
• zaburzenia nastroju
• zaburzenia psychotyczne
• zaburzenia funkcjonowania społecznego
• apatia
• brak chęci do wykonywania aktywności szczególnie z rówieśnikami
• ucieczki z lekcji czy niechęć do uczestniczenia w zajęciach szkolnych
• zaburzenia zachowania.

Nastolatki przeżywające okres buntu i naporu, nieustannie zmagające się z naturalnymi wahaniami nastroju związanymi z przemianami hormonalnymi, również mogą korzystać z pomocy psychiatry. Nie bagatelizujmy próśb dziecka o pomoc. Zmiana sposobu ubierania się, częsta izolacja w pokoju, nieuzasadniona złość albo przejmujący smutek to wystarczające wskazania do tego, żeby z pomocy psychiatry skorzystać. Jeśli nastolatek często mówi o śmierci lub wyraźnie jego zainteresowania oscylują wokół tego tematu – to również powinno zaalarmować rodziców.

Osoby w podeszłym wieku również mogą korzystać z pomocy psychiatry. Psychogeriatra, czyli psychiatria dla osób starszych, może nieść pomoc w przypadku:

• depresji i zaburzeń nastroju (związanych z osamotnieniem osób starszych)
• zaburzeń lękowych i wysokiego poziomu stresu (mają związek z utratą współmałżonka albo bliskiej osoby, wyprowadzką dzieci czy zakończeniem aktywności zawodowej)
• zaburzeń o charakterze psychotycznym (majaczenia, omamy słuchowe i wzrokowe)
• bezsenność
• uzależnienia od leków
• narastające problemy z pamięcią
• gubienie się w przestrzeni
• chwiejność emocjonalna
• narastająca apatia
• problemy z koncentracją

Warto również pamiętać o tym, że poprawa dobrostanu seniora ma również wpływ na funkcjonowanie całego systemu rodzinnego. Zaopiekowany i bezpieczny pacjent w podeszłym wieku ma szansę dłużej cieszyć się spełnionym życiem i odzyskać np. ochotę na spotkania z dziećmi i wnukami.