Jesteśmy różni – to słychać!

W swoim najbliższym otoczeniu, na przykład w miejscu pracy,
które skupia osoby z różnych zakątków Polski, możemy usłyszeć wiele różnic w wymowie. Osoby z Kielecczyzny mają tendencję
do wymowy ę i ą jako e i o, np. ksiożka, bede (‘książka’, ‘będę’). Podlasianie z zachodniej części regionu wymawiają e jak głoskę pośrednią między i/y – np. nie dycydowali (‘nie decydowali’), a także o jako a – np. kawal (‘kowal’). Osoby z Kujaw wymawiają twardo zmiękczone m, np. za namy (‘za nami’), nogamy (‘nogami’). Krakowiacy mają tendencję do silnego uproszczenia grup spółgłoskowych, m.in. trz > cz, np. czeba, czy (‘trzeba’, ‘trzy’).
Często też sprzeczamy się o znaczenie danego słowa czy wyrażenia. Czym są dla Was racuchy – to placki ziemniaczane
czy drożdżowe? A czy wiecie, co zakładają na nogi wasi koledzy
i koleżanki po pracy? Jeśli pochodzą z Podbeskidzia,
to prawdopodobnie papucie lub papcie. Natomiast Krakowianin chodzi po domu w pantoflach, a osoba z Mazowsza – po prostu
w kapciach.

Czym jest dialektologia?

Dialektologia zajmuje się geograficznym zróżnicowaniem języka, czyli badaniem dialektów i gwar. Dialekt to odmiana języka ogólnonarodowego wyróżniającą się pewnymi cechami, które
są używane na określonym terytorium i przez określoną warstwę społeczną. Natomiast gwara jest terminem podrzędnym
w stosunku do dialektu i w potocznym znaczeniu jest mową ludności wiejskiej. W Polsce mamy cztery główne dialekty.

W składrozległego terytorialnie i zróżnicowanego wewnętrznie dialektu mazowieckiego wchodzą gwary następujących ziem: Mazowsze, Kurpie, Podlasie, Suwalszczyzna, Warmia i Mazury, Ziemia łowicka, Ziemia ostródzko-lubawska. Tym, co je połączyło, były ruchy osadnicze oraz geografia terenu.  

Natomiast dialekt wielkopolski obejmuje zachodnio-północną
i środkową część Polski oraz ma szereg charakterystycznych cech określanych jako typowo wielkopolskie. Jego podstawowe cechy fonetyczne odróżniające go od innych dialektów to:

• brak mazurzenia, czyli zachowanie spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż (w niektórych gwarach wymawia się je jako s, z, c, dz, np. lepse jako ‘lepsze’),
• mowa udźwięczająca, czyli dźwięczna wymowa spółgłoski wyrazu, który poprzedza samogłoskę, np. brad Ali jako ‘brat Ali’.

Dialekt śląski jest tworzony przez zespół gwar śląskich, którym posługuje się rdzenna ludność Górnego Śląska oraz reliktowo część ludności Dolnego Śląska. Na całym obszarze występuje wymowa udźwięczniająca ostatnią głoskę pierwszego wyrazu w połączeniach wyrazowych, typu: tag robili jako ‘tak robili’. Poczucie innej niż
w języku ogólnopolskim mowy Ślązaków łączy się także z wymową samogłosek a, o, e – np. śniyg (‘snieg’).

Dialekt małopolski uwzględnia obszar południowo-wschodniej
i środkowej części Polski od środkowego biegu Pilicy i Wieprza
aż po Karpaty. Małopolska jest językowo bardzo zróżnicowana. Cechami typowo małopolskimi są:

• mazurzenie, czyli wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz – np. syja jako ‘szyja’,
• siakanie – wymowa sz, ż jako ś, ź – np. straśnie jako ‘strasznie’,
• przejście ‑ch w ‑k, np. mek jako ‘mech’.

Dialekty nie tylko zapewniają różnorodnością językową,
ale są również ważnym elementem kulturowym i społecznym.
Pomagają w zachowaniu unikalnych tradycji, zwyczajów i historii danej społeczności. Warto promować dialekty,  przyczyniając się
do równości językowej i społecznej, przeciwstawiając się stygmatyzacji osób mówiących dialektami.

Powyższe przykłady i mapy pochodzą z serwisu Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, do którego serdecznie zapraszamy!