Jak w tym wszystkim odnajdują się seniorzy, dla których często podstawowa obsługa komputera czy smartfonu jest już wyzwaniem? Jak możemy wesprzeć naszych rodziców i dziadków w dzisiejszym świecie? Czego ich nauczyć a przed czym ostrzec? Podpowiadamy!
Wykluczenia technologiczne
W Polsce żyje blisko 10 milionów osób, które mają 60 lat i więcej. Niemal 2 miliony z nich nigdy nie korzystało z Internetu. Tylko 6% polskich seniorów korzysta z komputera, 57% – ze smartfonów, przy czym aż 47% z tej grupy to osoby, które wciąż używają telefonów klawiszowych. Według danych Eurostatu, opublikowanych pod koniec 2023 r., podstawowe umiejętności cyfrowe ma jedynie 13% starszych osób. Według innych badań, przytaczanych przez Fundację Digital Poland, zaledwie 30% Polaków powyżej 60. roku życia korzysta z Internetu, a aż 37% polskich seniorów uznaje korzystanie
z technologii cyfrowych za zbyt skomplikowane.
Wykluczenia finansowe
Jak wynika z badania „Seniorzy w świecie cyfrowych finansów”, przeprowadzonego na początku 2024 roku, 30% starszych osób za zakupy płaci przelewem bankowym i co należy podkreślić, już co trzeci senior stosuje przy tej okazji płatność BLIK-iem. Seniorzy częściej też używają karty płatniczej niż gotówki (tylko 6% badanych korzysta głównie
z gotówki). 82% starszych osób korzysta z bankowości internetowej, ale ponad połowa
z nich twierdzi, że jej poziom wiedzy w zakresie używania Internetu, w tym bankowości internetowej, jest przeciętny. Mimo że aż 75% respondentów przyznało, że czuje się bezpiecznie w sieci, to aż co trzeci badany senior przyznał, że próbowano od niego wyłudzić lub też wyłudzono pieniądze lub dane osobowe w Internecie. Co warto podkreślić, prawie połowa starszych osób posiada konta oszczędnościowe, a co trzeci badany w ramach oszczędności wybiera lokatę.
Jak wspierać rodziców i dziadków w coraz bardziej rozijającym się cyfrowym świecie?
Korzystanie z technologii, w tym swoboda poruszania się w sieci, przynosi seniorom wiele korzyści. Dzięki temu prostsze jest utrzymywanie kontaktu z bliskimi czy też przyswajanie nowej wiedzy oraz umiejętności – na przykład w posługiwaniu się platformami typu IKP (Internetowe Konto Pacjenta) czy mObywatel. Te umiejętności bez wątpienia pomagają starszym osobom w wielu sytuacjach. Jednak to w gestii młodszych, bardziej sprawnych technologicznie pokoleń leży zapewnienia rodzicom i dziadkom dostępu do wiedzy, która przełamie ich bariery i sprawi, że zwiększy się ich samodzielność oraz pewność siebie. Czego ich nauczyć? Na co uwrażliwić?
Internet – ogólne zasady
- Publiczne Wi-Fi – podczas korzystania z publicznego Wi-Fi zawsze należy zachowywać czujność. Takie połączenia często nie są zabezpieczone przed atakami hakerów, którzy bez problemu mogą monitorować co robimy w sieci i przechwytywać poufne informacje. Uczulmy bliskich, by nigdy nie logowali się do bankowości internetowej ani nie podawali swoich danych osobowych, korzystając z publicznego Wi-Fi.
- Wirusy i trojany – przed którymi bezwzględnie należy zabezpieczyć sprzęt bliskich. Starsze osoby, szczególnie te, które dopiero uczą się korzystać z sieci, mogą nieświadomie otwierać zawirusowane pliki lub klikać w niebezpieczne linki. Może wtedy dojść do zawirusowania sprzętu, co wiąże się ze skasowaniem lub zniszczeniem danych, rozsyłaniem spamu a nawet z trudnościami w pracy komputera. Chrońmy urządzenia bliskich, zabezpieczając je przed nieautoryzowanym dostępem. Ustawmy hasło i/lub kod PIN oraz zainstalujmy w każdym sprzęcie antywirusowy program.
Na komputerze warto też zainstalować program Firewall, który blokuje wszystkie próby włamania się z sieci do komputera. Nie instalujmy źle ocenianych aplikacji i na bieżąco aktualizujmy te już zainstalowane (możemy tu skorzystać z opcji automatycznych aktualizacji). Pamiętajmy o tworzeniu kopii zapasowych – to jedyny
i skuteczny sposób, by uchronić dane bliskich przed bezpowrotną utratą w przypadku awarii sprzętu, wirusa czy ataku hakerskiego. - Phishing – próba kradzieży poufnych danych takich jak PESEL, hasła, numer telefonu komórkowego czy dane kont bankowych. Najczęściej oszuści dokonują kradzieży danych poprzez:
– Wiadomości sms lub wiadomości na komunikatorach – osoba dostaje informacje
o zaległych opłatach lub nagrodzie. Jest proszona o kliknięcie załączonego linka
i zalogowanie się, podając swoje dane. Oszuści, chcąc skłonić ofiarę do otworzenia takiej wiadomości, podszywają się pod znaną jej firmę czy instytucję, np. bank, sklep, urząd
i wysyłają wiadomość do złudzenia przypominającą oryginalną. Potrafią też przesłać wiadomość z dołączoną fakturą, która wygląda jak oryginalna, choć różni się tym co najważniejsze – numerem konta, na które trzeba wpłacić pieniądze.
Ostrzegajmy swoich bliskich, by zawsze zanim otworzą jakikolwiek załącznik, poświęcili czas na sprawdzenie go. Każda nieprawdziwa i niebezpieczna wiadomość najczęściej zawiera błędy ortograficzne i literówki, a także często niepoprawnie wskazuje adres mailowy nadawcy. Uczulmy, że jeśli ktoś nie jest pewny czy wiadomość jest prawdziwa, powinien w miarę możliwości skontaktować się z nadawcą i zapytać o prawdziwość prośby zawartej w wiadomości. Każdy rachunek przesłany droga mailową zawsze przed płatnością powinien być zweryfikowany pod względem poprawności numeru konta.
Co ważne, żadne poważne firmy nigdy nie pytają o hasło czy numer dowodu osobistego przez maila.
– Połączenia telefoniczne – oszuści podszywają się pod pracowników znanych instytucji i dzwonią, próbując uzyskać wrażliwe dane np. PESEL, datę urodzenia, serię
i numer dowodu osobistego lub paszportu. Oszuści próbują też zachęcić rozmówcę do złożenia wniosku o pożyczkę lub zamówienia produktu, kusząc okazjami i wyjątkowymi cenami. Są też tacy, którzy dzwonią do starszych osób i wyłudzają pieniądze metodą
„na wnuczka”. W takiej sytuacji zazwyczaj starsza osoba jest informowana telefonicznie, że jej wnuk/wnuczka znaleźli się w groźnej sytuacji, np. spowodowali wypadek
a uratować ich może tylko zapłata np. policjantom, którzy wówczas nie wymierzą im kary. Są to oczywiście kłamstwa i manipulacje. Starsi ludzie często ulegają takim presjom
i przekazują pieniądze oszustom, wierząc, że naprawdę pomogą swoim najbliższym. Warto porozmawiać o tym problemie i uczulić starsze osoby na takie sytuacje. Dobrym pomysłem jest też wspólne ustawienie osobistego kodu, który w sytuacjach awaryjnych zostanie użyty – znany tylko wam. Jeśli dziadek/babcia usłyszy w słuchawce ten konkretny kod, będzie mieć pewność, że naprawdę potrzebujecie pomocy i nie jest to oszustwo. Kodem może być konkretne słowo, powiedzenie, czy liczba.
Bezpieczeństwo w mediach społecznościowych
Seniorzy, którym Internet nie jest już obcy, lubią być aktywni na portalach społecznościowych. Dołączają do wirtualnych grup, których członków łączą podobne zainteresowania: wzajemnie dzielą się radami kulinarnymi, ogrodowymi czy zdrowotnymi, a także chwalą się swoim życiem rodzinnym. Seniorzy muszą jednak pamiętać o zasadach bezpieczeństwa, gdy korzystają z portali społecznościowych:
- Nie należy publikować swoich zdjęć i informacji o sobie szerokiemu gronowi odbiorców – dobrze jest ograniczyć ich widoczność tylko dla swoich znajomych.
Jeśli nasi bliscy nie potrafią ustawić prywatnego profilu samodzielnie, pomóżmy im
w tym. - Należy posiadać silne hasło do swojego konta i pod żadnym pozorem nie należy udostępniać go innym, nawet swoim zaufanym znajomym.
- Aplikacje portali społecznościowych powinny być pobrane tylko z oficjalnych sklepów np. Google Play, App Store czy Microsoft Store.
Bezpieczne zakupy online
Zakupy online stają się coraz bardziej popularne. W Internecie możemy kupić praktycznie wszystko, a dostawa przez kuriera często jest nie tylko oszczędnością czasu, ale też wygodą, której często potrzebują seniorzy. Dla osób starszych zakupy online często są jedyną możliwością – na pójście do sklepu często nie pozwala im zdrowie,
a czasem też brakuje sił na doniesienie zakupów do domu. Idealną opcją wydają się więc zakupy internetowe. Niestety, w sieci tak samo jak i w realnym świecie, podczas zakupów można spotkać nieuczciwe osoby. Na co zwrócić uwagę starszych osób?
Oto kilka podpowiedzi:
- Jeśli w sklepie online produkt kosztuje dużo mniej niż normalnie, należy zachować ostrożność – oferta może pochodzić od oszusta lub produkt może okazać się podróbką.
- Przed złożeniem zamówienia online należy zapoznać się z opisem produktu, wszystkimi kosztami oraz czasem jego dostarczenia. Często zdarza się, że produkty wysyłane są z zagranicy i czas dostawy to nawet 30 dni. Warto też sprawdzić zasady zwrotu towarów w przypadku, gdyby zakup okazał się nietrafiony.
- Przed dokonaniem zakupów warto też sprawdzić opinie o sklepie i przeczytać komentarze o nim.
- Należy też zwrócić uwagę na metody płatności, jakie podaje sprzedawca/sklep.
Jeśli możliwy jest tylko przelew bezpośredni, a pomijane są inne formy płatności, może to wskazywać na to, że sklep nie przeszedł weryfikacji banku i nie otrzymał pozwolenia na szybkie przelewy online. - Płacąc za zakupy przelewem, należy korzystać z zaufanych pośredników takich jak PayU, Przelewy24, TPAY czy dotpay.
- Bardzo ważna jest ochrona karty płatniczej lub kredytowej – nigdy nie należy udostępniać kodów CVV/CVC ani innych numerów z karty. Nie wolno też robić zdjęcia swojej karty i wysyłać jej nikomu w Internecie.
Bezpieczne hasło
Za każdym razem, gdy zarejestrujemy się w nowym sklepie internetowym, zakładamy konto na portalu społecznościowym czy tworzymy nową skrzynkę mailową, wymyślamy nowe hasło. By odpowiednio zabezpieczyć swoje konto, trzeba ustawić silne hasło
i zadbać, by było inne niż to używane w innych miejscach. Hasło do konta osoby starszej powinno być łatwe do zapamiętania, choć nie powinno zawierać informacji osobistych takich jak: nazwisko, data urodzenia czy też sekwencja kolejnych liter alfabetu lub cyfr. Oszuści internetowi wiedzą, że starsze osoby ułatwiają sobie w ten sposób zapamiętywanie hasła i z łatwością mogą je odgadnąć. Dobrą opcją jest też zapisanie hasła – jednak kartka z tą informacją powinna leżeć w bezpiecznym miejscu w domu, poza zasięgiem innych osób.
Dostęp do portali IKP, mObywatel i mLegitymacja
- IKP, czyli Internetowe Konto Pacjenta, to cyfrowy zbiór informacji o naszym stanie zdrowia. Jest to konto, dzięki któremu bez wychodzenia z domu można korzystać
z wielu usług systemu ochrony zdrowia, tak bardzo potrzebnym szczególnie osobom starszym. Na tej platformie bez konieczności wizyty w przychodni można uzyskać
e-skierowanie na badania, e-receptę na leki, przeczytać całą historię leczenia – sprawdzić wyniki badań, przyjmowane leki, szczepienia, przebyte operacje czy znaleźć daty kolejnych umówionych wizyt lekarskich. Dzięki IKP w aptece nie potrzeba podawać numeru PESEL – wystarczy, że farmaceuta zeskanuje kod e-recepty.
By ułatwić korzystanie z IKP osobie starszej, pomóżmy jej zainstalować aplikację mojeIKP na smartfonie. Aplikacja jest bezpieczna, a jej używanie będzie dla seniora proste. - mObywatel i mLegitymacja – jak podaje gov.pl, mObywatel to przede wszystkim asystent obywatela, dzięki któremu załatwianie spraw urzędowych jest prostsze
i wygodniejsze – bez wychodzenia z domu. Pamiętajmy, że nie ma już obowiązku noszenia ze sobą dokumentów – w razie potrzeby wystarczy, że wylegitymujemy się
e-dowodem czy e-prawem jazdy. Jest to kolejne ułatwienie także dla seniorów, ponieważ konto na mObywatel chroni ich dane, nie ma możliwości zgubienia dokumentów i wykorzystania ich przez osoby postronne. Od 2023 roku działa też elektroniczna wersja legitymacji emeryta-rencisty – m-legitymacja. Jest to bardzo wygodny sposób, by każdy emeryt i rencista zawsze miał dokument przy sobie.
By zainstalować m-legitymację, nie trzeba składać żadnych wniosków ani przychodzić do urzędu. Wystarczy aktywować ją w aplikacji mObywatel, aby korzystać
z przysługujących seniorom ulg np. zniżek do biletów. Oprócz pomocy przy zainstalowaniu aplikacji pokażmy też starszym osobom krok po kroku, co aplikacje zawierają i jak z nich korzystać.
Pamiętajmy! Seniorzy to grupa, na którą internetowi oszuści czyhają najczęściej. Wykorzystują ich mniejszą wiedzę i doświadczenie w poruszaniu się po sieci. Dlatego tak ważne jest, by nauczyć rodziców i dziadków rozpoznawać potencjalne zagrożenia, ale też dać im dostęp do narzędzi, które poprawią ich samodzielność, jakość życia
i bezpieczeństwo.
Bibliografia:
- Digital Poland „Nowoczesny senior – przewodnik po cyfrowym świecie”
- Raport z badania „Seniorzy w świecie cyfrowych finansów”