- Technologia i możliwość korzystania z wielu ekranów na raz – Internet oraz urządzenia elektroniczne towarzyszą dziś dzieciom od najmłodszych lat, a one mają do nich swobodny i często nieograniczony dostęp. Technologia z jednej strony ułatwia życie, z drugiej zaś może być źródłem problemów
i mieć zły wpływ na psychikę oraz zdrowie dzieci. Nadmierne korzystanie z technologii cyfrowej wpływa negatywnie na relacje społeczne dzieci, które wycofują się i mogą mieć problemy w szkole, ale też niektóre treści narażają je na obserwowanie przemocy, pornografii oraz innymi treściami nieodpowiednimi do ich wieku i stopnia rozwoju. Technologia może być też ucieczką od problemów, np. poczucia braku akceptacji, nieśmiałości, samotności czy braku rodzicielskiego wsparcia.
Jak pomóc dziecku? Dbaj o wspólne spędzanie czasu, rozmawiaj, uczulaj na niebezpieczne treści i znajomości, naucz dziecko zdrowych zasad korzystania z technologii. Określ pory dnia, warunki (np. po wykonaniu swoich obowiązków szkolnych lub domowych), a także maksymalny czas spędzany przed urządzeniami. Z pomocą przyjdą ci aplikacje rodzicielskie, takie jak np.: FamilyTime Parental Control (pozwala m.in. na darmowe blokowanie wybranych stron internetowych), Google Family Link (jest bezpłatna
i umożliwia monitorowanie aktywności online, ustawianie limitów czasowych lub blokowanie nieodpowiednich treści), Microsoft Family Safety (skupia się na blokadzie treści dla dorosłych), czy też najpopularniejsza w Polsce aplikacja Benjamin (monitoruje aktywność dziecka na najpopularniejszych stronach i aplikacjach, w tym na mediach społecznościowych). To tylko przykłady – wybór aplikacji jest tak ogromny, że każdy rodzic na pewno wybierze idealną dla swoich potrzeb.
- Era influencerów i mediów społecznościowych – dla nastolatków (ale też młodszych dzieci) świat influencerów oraz mediów społecznościowych jest ciekawym miejscem, które lubią oglądać, a często też czerpią z niego inspiracje. Niestety fascynacja światem kreowanym przez influencerów może mieć negatywny wpływ na samoocenę dziecka, ocenę swojego ciała oraz zdrowie psychiczne. Problemy emocjonalne dziecka mogą wiązać się z brakiem możliwości spełnienia wymagań kreowanych przez influencerów czy media społecznościowe, takich jak np. wizerunek osoby sukcesu, łatwy dostęp do dużej ilości pieniędzy czy sławy.
Jak pomóc dziecku? Rozmawiaj i wytłumacz, jak funkcjonuje wirtualny świat, jaką rolę pełnią influencerzy w marketingu wielu produktów i w jaki sposób zarabiają pieniądze i zyskują fanów oraz dlaczego nie zawsze warto słuchać ich rad lub ulegać ich namowom do pewnych działań. Spędzaj wspólnie z dzieckiem jak najwięcej czasu i wspieraj je w codziennych wyzwaniach. Buduj zdrową samoocenę dziecka.
- E-papierosy, alkohol, narkotyki, dopalacze… – coraz bardziej powszechne, dostępne, „na czasie”. Kuszą swoją atrakcyjnością. E-papierosy w kolorowych, poręcznych kształtach: jako pendrive, marker, sztyft, szminka, długopis,
o miłych zapachach i w ogromnym wyborze smaków: arbuz, brzoskwinia, truskawka, coca-cola itd. – jest z czego wybierać! Jak wskazują badania, do ich codziennego używania przyznaje się blisko połowa uczniów (47,6%), z czego co piąty (21,3%) sięga po jednorazowe e-papierosy właśnie ze względu na ich atrakcyjne, słodkie smaki oraz szeroką dostępność. Ponad 80% młodzieży w wieku od 15. do 18. roku życia ma też za sobą przynajmniej jedną próbę picia alkoholu. Alkohol jest dla młodzieży środkiem ułatwiającym nawiązywanie znajomości, „przełamywanie lodów”
i rozwijanie kontaktów. Podobnie jak narkotyki, w pierwszym momencie poprawia samopoczucie, tworzy atmosferę zabawy, daje poczucie niezależności i dorosłości, a także sprawia, że młodzi ludzie pozyskują akceptację rówieśników oraz czują przynależność do ich grupy. Dzieci mogą sięgać po używki również z ciekawości, dla zabawy czy towarzystwa,
a także mogą być one „lekarstwem” na trudności w radzeniu sobie z przykrymi emocjami, niską samooceną, problemami
z wyrażaniem emocji lub też niską odpornością na stres.
Jak pomóc dziecku? W rozmowach z dziećmi należy skupić się na konsekwencjach stosowania używek – zarówno zdrowotnych – tych występujących bezpośrednio po stosowaniu używek oraz w perspektywie długofalowej (nowotwory, choroby płuc, stany zapalne, problemy dentystyczne, pogorszenie pamięci i ogólnej kondycji organizmu, nasilony problem z trądzikiem, szybsze starzenie się), jak i konsekwencjach finansowych (duże koszty). Rozmawiaj z dzieckiem, buduj zaufanie, zachęcaj do dzielenia się swoimi uczuciami, obawami i doświadczeniami. Słuchaj bez oceniania, rozpoznawaj sygnały ostrzegawcze. Wspieraj zdrowe hobby. Poznawaj nowych przyjaciół dziecka – być może da ci to wgląd, z jakimi presjami społecznymi musi się ono mierzyć?
- Nacisk na sukces – rodzice często pragną, by ich dzieci były ludźmi sukcesu. Kluczowym elementem jest tu edukacja, która przez presję wynikającą z wymagań szkolnych, może być przytłaczająca. Jednak jak pokazują badania, rodzice często przeceniają możliwości swoich dzieci, uznając naukę
i wykształcenie jako główny i najistotniejszy czynnik, który ułatwi im funkcjonowanie w przyszłości, a rozwijanie kompetencji pomoże dziecku odnieść sukces zawodowy. Wywierają więc na dziecku presję zdobywania jak najlepszych ocen w szkole oraz na zajęciach pozaszkolnych. Finalnie dziecko doświadcza przewlekłego stresu, który ma związek
z przeładowaniem materiałem dydaktycznym, napiętym harmonogramem dnia, sztywnymi regułami, presją rodziców na sukcesy oraz dużą wagą przywiązywaną do ocen.
Jak pomóc dziecku? Stwórz atmosferę wspierającą dziecko, w której będą doceniane nie tylko jego sukcesy, ale i wysiłki włożone w daną pracę oraz porażki, które niosą cenne lekcje. Zachęcaj do nauki poprzez zabawę i rozwijanie ciekawości. Znajdź balans między szkołą, zajęciami dodatkowymi
a czasem wolnym. Zapisz dziecko tylko na takie zajęcia, jakie albo są mu niezbędne, albo które sprawiają mu przyjemność i rozwiną jego zainteresowania. Nie zmuszaj, zachęcaj, pozwól na samodzielne poznawanie nowych hobby.
- Problemy zdrowotne i psychiczne dziecka i rodzica. Zarówno młodsze dzieci, jak i młodzież mogą zmagać się z wieloma problemami zdrowotnymi i psychicznymi. Zaczynając od porównywania się z innymi (np. przez media społecznościowe, do influencerów), po brak ruchu, nadmierne spożywanie cukru, po próby samobójcze lub samobójstwa. Wyniki badania Młode Głowy, przeprowadzonego przez Fundację UNAWEZA, pokazują,
że aż 58,4% badanych uczniów czasami czuje się bezużytecznie, 46% – ma skrajnie niską samoocenę, 31,6% – nie lubi siebie, a 26,4% – uważa siebie za osobę mniej wartościową od innych. Co jeszcze gorsze – co trzecie dziecko nie ma chęci do życia a 8,8% dzieci w Polsce deklaruje, że podjęło próbę samobójczą. Według statystyk Komendy Głównej Policji najmłodsze osoby targające się na własne życie w Polsce mają 7 lat. Rocznie notuje się ponad 1300 prób targnięcia się na swoje życie wśród osób od 7. do 18. roku życia. Oznacza to, że statystycznie każdego dnia aż czworo dzieci popełnia samobójstwo. To najczęściej wynik depresji. Jak wskazują dane NFZ, w Polsce drastycznie rośnie liczba osób w wieku poniżej 18. roku życia wymagających specjalistycznej pomocy z powodu depresji. Mimo, że w ciągu ostatnich pięciu lat wzrosła liczba młodych pacjentów, którym udzielono świadczeń w tym zakresie (wzrost o ponad 100 procent!), to nadal prawie 70% badanych nigdy nie korzystało ze wsparcia psychologa w szkole i poza szkołą. Zwraca też uwagę stale rosnąca liczba osób poniżej 18. roku życia, które zrealizowały receptę na refundowane leki przeciwdepresyjne.
Jak pomóc dziecku? Obserwuj i reaguj, jeśli coś cię niepokoi. Alarmująca powinna być każda zmiana w zachowaniu dziecka. Odważ się zapytać, jak się czuje i daj sobie czas na słuchanie. Rozmawiaj z empatią, troską i zrozumieniem. Interpretuj problemy jako coś normalnego, co przydarza się wszystkim i z czym można dać sobie radę. Nie trać przy tym cierpliwości. Jeśli jednak dziecko nie chce ci opowiedzieć
o swoich problemach, znajdź osobę z zewnątrz, z którą łatwiej mu będzie porozmawiać (np. psychologa). Dobrym wyjściem jest też skorzystanie z Telefonu Zaufania – 116 111.
To darmowy, anonimowy telefon zaufania, gdzie dzieci
i młodzież mogą zgłaszać swój dowolny problem i na pewno dostaną wsparcie. Linia działa całodobowo, 7 dni w tygodniu. W razie zgłoszenia sytuacji zagrażającej życiu dziecka, pracownicy linii podejmują interwencję. Inne telefony zaufania, gdzie dzieci i młodzież mogą również znaleźć wsparcie, to 800 119 119 (linia czynna codziennie
w godzinach od 14.00 do 22.00) lub 800 080 222 (linia całodobowa i również bezpłatna).
- E-sport (gaming i gry) kontra sport tradycyjny. Gry komputerowe cieszą się dziś dużą popularnością wśród dzieci i młodzieży. Według badania Game Story 2, przeprowadzonego przez agencję badawczą IQS, w Polsce aż 87% nastolatków w wieku 12-18 lat gra w gry komputerowe, mobilne lub konsolowe minimum raz w tygodniu i czas, jaki na to poświęcają, wciąż rośnie. W grupie wiekowej 9-18 lat odsetek ten wynosi aż 91%! Bez wątpienia gry cyfrowe mogą być fantastyczną rozrywką: uczą, rozwijają pasje a czasami nawet budują przyjaźnie – pod warunkiem, że czas spędzany na graniu nie jest nadmiernie wykorzystywany. Niestety, fascynujący świat gier często pochłania nastolatków na długie godziny, sprawiając, że odsuwają na bok szkolne i domowe obowiązki oraz aktywność fizyczną, która jest ogromnie ważna dla zdrowia i rozwoju dzieci i młodzieży. Według międzynarodowego badania Global Matrix 3.0, tylko 20% dzieci wpisuje się w kryteria Światowej Organizacji Zdrowia, jeśli chodzi o codzienną aktywność fizyczną (która według tych kryteriów powinna trwać minimum godzinę). Oznacza to, że aż 80% dzieci i młodzieży w Polsce nie uprawia sportu. Niestety, nieodpowiedzialne granie, bez limitu czasu, może wiązać się z pogorszeniem zdrowia fizycznego (brak ruchu
i pozycja siedząca zwiększają ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, choroby układy krążenia, w tym nadciśnienie tętnicze i otyłość już w wieku dziecięcym) oraz psychicznego (dziecko może być narażone na cyberprzemoc, mieć kontakt
z ukrytym hazardem a nawet może paść ofiarą oszustów).
Jak pomóc dziecku? Ustal, ile czasu dziecko może przeznaczyć na gry, by nie kolidowały z obowiązkami szkolnymi oraz domowymi. Porozmawiaj o możliwych zagrożeniach i pomóż wykształcić zdrowe nawyki. Wspólnie ustalcie zasady, których młody gracz powinien się trzymać, jeśli chce uniknąć kłopotów zdrowotnych. Pozwól dziecku na uczęszczanie na zajęcia sportowe zgodnie z jego zainteresowaniami. Zachęć do uczestnictwa w szkolnych zajęciach sportowych, wspierających aktywność fizyczną, pod okiem nauczyciela.
Pamiętaj! Jeśli zauważysz niepokojące objawy, porozmawiaj o tym
z dzieckiem lub zwróć się o pomoc do poradni psychologiczno–pedagogicznej, do psychologa szkolnego, pedagoga lub wychowawcy. Lepiej dmuchać na zimne, niż coś przeoczyć.
W końcu młodość to okres buntu i wiele zachowań dzieci kładziemy na karb dojrzewania. Zdarza się więc, że po pomoc zgłaszamy się dopiero wtedy, gdy pojawiają się samookaleczenia, alkohol, narkotyki, odmowa chodzenia do szkoły czy nawet próby samobójcze. Jeśli problem jest poważny i obawiasz się o zdrowie lub życie swojego dziecka, skorzystaj jak najszybciej ze wsparcia psychiatry, psychologa lub psychoterapeuty.
Bibliografia:
https://ezdrowie.gov.pl/portal/home/badania-i-dane/zdrowe-dane/raporty/nfz-o-zdrowiu-depresja
https://statystyka.policja.pl/
Wyniki badania „palenie papierosów i wapowanie wśród młodzieży szkolnej” zrealizowanego w ramach kampanii edukacyjnej „Wdychasz czy oddychasz”.
Wyniki badania ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs)