Celiakia to autoimmunologiczna choroba trzewna o podłożu genetycznym. W wyniku choroby, pod wpływem glutenu, który w przypadku osób chorujących na celiakię działa toksycznie, dochodzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. Reakcja immunologiczna skierowana jest przeciwko własnym tkankom, szczególnie w jelicie cienkim, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego oraz w konsekwencji do zaniku kosmków jelitowych, które są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. Reakcja immunologiczna może też dotyczyć innych narządów, dlatego celiakia może mieć objawy zarówno w obrębie przewodu pokarmowego, jak i poza nim.

Objawy choroby i diagnostyka

W typowej celiakii wśród objawów wymienia się przewlekłe biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, spadek masy ciała, tłuszczowe lub wodniste stolce, anemię, przewlekłe zmęczenie, drażliwość. Dużo trudniej jest zdiagnozować celiakię z nietypowymi objawami lub zupełnie bezobjawową, ponieważ w tym przypadku bardzo często nie stwierdza się też nieprawidłowości w badaniach kosmków jelitowych. Jak więc zdiagnozować celiakię?

W pierwszej kolejności przy podejrzeniu choroby lekarz pierwszego kontaktu powinien skierować pacjenta do gastroenterologa, który po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego zleci odpowiednie badania:

• testy serologiczne. Badane są tu przeciwciała przeciwko różnym składnikom tkanki jelitowej, takie jak przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG), przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA) oraz przeciwciała przeciw deamidowanej gliadynie (DGP)
• badanie całkowitego stężenia Przeciwciał IgA. Jeśli u pacjenta stwierdzi się niedobór przeciwciał w klasie IgA, równolegle wykonuje się badanie przeciwciał w klasie IgG
• biopsja dwunastnicy – kluczowy etap diagnostyki. Małe wycinki błony śluzowej jelita cienkiego pobiera się w trakcie gastroskopii, a następnie w laboratorium ocenia się stan kosmków jelitowych, ich zanik oraz obecność limfocytów śródnabłonkowych.

Jak interpretować wyniki badań?

Rozpoznanie celiakii opiera się na połączeniu wyników testów serologicznych oraz badań histopatologicznych. Sam dodatni wynik przeciwciał tTG czy przeciwciała EmA jest już ważnym sygnałem świadczącym o chorobie, ale równie istotne jest stwierdzenie charakterystycznych zmian w błonie śluzowej jelita podczas biopsji. Dopiero połączenie dodatnich wyników tych wszystkich badań potwierdza rozpoznanie celiakii.

Należy pamiętać, że zarówno testy serologiczne jak i biopsję jelita cienkiego należy wykonywać w momencie, gdy spożywamy gluten. Unikanie glutenu przed badaniami może prowadzić do wyników fałszywie ujemnych, co utrudnia prawidłowe rozpoznanie choroby lub jej wykluczenie.

W przypadku podejrzenia choroby u dzieci wystarczy jedynie przeprowadzenie testów serologicznych. Dzieci wykazują bowiem charakterystyczne objawy sugerujące celiakię oraz wykazują dodatni wynik przeciwciał anty-tTG (więcej niż 10 razy norma) lub przeciwciał anty-EmA.

Pomoc w razie diagnozy

Jeśli Twój pracodawca oferuje grupowe ubezpieczenie na życie z szerokim pakietem na wypadek chorób cywilizacyjnych (np. Ochrona Premium od Unum), w razie diagnozy celiakii otrzymasz pieniądze, które pozwolą Ci sfinansować  niezbędne konsultacje lub  badania, bez długiego oczekiwania w ramach NFZ.

Wybierając dodatkową ochronę możesz też skorzystać z dwóch wizyt u dietetyka w ciągu roku, a pierwsza konsultacja jest wraz z analizą składu ciała. Dietetyk sporządzi dla Ciebie dietę  na 14 dni, po czym możesz dodatkowo skorzystać z kontrolnej konsultacji.

Dieta przy celiakii

Celiakia to choroba, na którą obecnie nie znamy żadnego leku, który mógłby ją wyleczyć, oprócz… przestrzegania diety bezglutenowej. Taka dieta nie musi być niczym negatywnym czy też trudnym i wymaga jedynie eliminacji produktów zawierających gluten. Dzięki temu przy diecie bezglutenowej możliwe jest spożywanie słodkich ciast, makaronów czy kanapek, bo wystarczy jedynie zamiana produktów na takie, które nie są na bazie pszenicy. Bezpośrednio po zdiagnozowaniu choroby, kiedy kosmki jelitowe są zazwyczaj mocno zniszczone, zaleca się, by dieta bezglutenowa miała dodatkowo charakter lekkostrawny. Należy tymczasowo wykluczyć z diety warzywa kapustne, owoce pestkowe, tłuste sery, śmietanę, konserwy, mięsa i potrawy smażone. Często zaleca się równocześnie dietę bezmleczną lub bezlaktozową. Gdy zaś kosmki jelitowe zregenerują się, dieta powinna spełniać zasady normalnego żywienia jak dla osób zdrowych, jednak tylko na bazie produktów bezglutenowych.

Produkty naturalnie bezglutenowe:

• mięso
• warzywa i owoce
• nabiał
• jajka
• tłuszcze
• orzechy
• kukurydza, nasiona roślin strączkowych
• ryż, gryka, proso, amarantus

Produkty zawierające gluten:

• pszenica i jej wszystkie odmiany, czyli orkisz, żyto, owies
• makarony, kasze, ciasta, dania typu naleśniki, pizza, kopytka, pierogi
• produkty i dania panierowane w dodatkiem mąki, zasmażane warzywa
• napoje i desery mleczne z dodatkiem otrębów
• wypieki na tradycyjnym proszku do pieczenia oraz na mąkach zawierających gluten
• kawa zbożowa, napoje owsiane, sos sojowy

Fakty na temat celiakii

• Celiakia może prowadzić do uszkodzenia kosmków jelitowych oraz zmian w ich budowie. Skutkuje to problemami z wchłanianiem składników odżywczych, co w konsekwencji prowadzi do niedoborów witamin i minerałów.
• Celiakia może prowadzić do zaniku komórek mózgowych, które wpływają na zdolność koncentracji, pamięć i ogólną funkcję mózgu.
• Celiakia może spowodować neuropatię obwodową, która może skutkować bólem, mrowieniem czy też osłabieniem siły mięśniowej.
• Celiakia może objawiać się problemami w jamie ustnej takimi jak nadżerki, afty, pieczenie języka, zanik szkliwa czy też zapalenie kącików ust.
• Celiakia jest chorobą rodzinną. Prawdopodobieństwo wystąpienia celiakii u osoby, której bliska rodzina choruje wynosi około 10%. U bliźniąt jednojajowych 20%.
• Celiakia występuje częściej u osób z innymi chorobami autoimmunologicznymi – np. u 3-10% osób z cukrzycą typu 1 lub u osób z chorobą Hashimoto.

Jeśli więc zauważyłeś u siebie lub u swoich bliskich objawy, które mogą świadczyć o celiakii, skontaktuj się z lekarzem i ustal plan diagnostyki oraz ewentualnego leczenia.