Czym jest tolerancja?

Słowo tolerancja wywodzi się od łacińskiego słowa tolerantia i oznacza wyrozumiałość. Tolerancja jest więc określona jako aprobata wobec odmiennych niż nasze przekonań, sposobu myślenia oraz postępowania, o ile nie zagrażają one dobru ogółu i nie ingerują w godność innej osoby. Wyróżnia się trzy rodzaje tolerancji: umysłową (czyli respektowanie prawa innych osób do wyrażania własnych poglądów), moralną (uznawanie odmiennego stylu życia i zachowania) oraz religijną (nieprzymuszona i nienarzucona wolność wyznania i światopoglądu). Tolerancyjny człowiek to osoba, która dostrzega w bliźnim uczestnika dialogu, a nie swojego wroga.

Wykluczenia wśród dzieci – czym nie jest tolerancja?

Wykluczenie kojarzy się zazwyczaj z jawnym obrażaniem kogoś, popychaniem, krytykowaniem czy też opuszczeniem. Może też przybrać skrajne formy i może przejawiać się nawet jako nękanie (bullying), co jest szczególnie groźne i destrukcyjne, ponieważ takie zachowania są powtarzalne i trwają przez dłuższy czas, przez co mogą doprowadzić do ogromnych szkód psychicznych i fizycznych u ofiar. Natomiast formy wykluczenia wśród dzieci mogą być naprawdę różne i czasem bardzo mało zauważalne dla dorosłych. Są to najczęściej: ignorowanie (które bywa też agresywne), prowokowanie, upokarzanie, stałe i wyraźne pomijanie czyjegoś zdania, przezwiska, powtarzające się sytuacje napięcia i złości wokół jednego lub grupy dzieci, niechęć do wspólnej zabawy lub współpracy, podkreślanie słabych stron kolegów i koleżanek, krytyka ich starań, wyśmiewanie czy nawet utrwalone opinie (najczęściej negatywne) na temat konkretnego dziecka. Dziecko zepchnięte do roli kozła ofiarnego niestety można dziś spotkać niemalże w każdej klasie, w szkole. To dziecko, na którym kumuluje się napięcie panujące w klasie. To ono jest odbiorcą złości, niezadowolenia innych, jest odsuwane, odpychane, oskarżane o to, do czego reszta grupy nie chce się przyznać. Zagrożone wykluczeniem są różne grupy dzieci – osoby o odmienności etnicznej, z niepełnosprawnością, o niższym statusie materialnym, dzieci słabiej funkcjonujące poznawczo albo te z problemami psychicznymi. Czasem jednak odrzucenie prowokuje jakaś niefortunna cecha charakteru dziecka – jego nieśmiałość, wycofanie, czy też gadatliwość lub np. nadmierna ruchliwość.

Jak kształtować w dziecku postawę pełną szacunku?

Kształtowanie postawy tolerancji i szacunku do innych powinno rozpocząć się już w okresie wczesnego dzieciństwa. To wtedy okazując dziecku bezwarunkową miłość oraz stosując łagodne i ciepłe metody wychowawcze sami stajemy się wzorem relacji. Bardzo ważne jest dawanie pozytywnego, własnego przykładu, spójność słów i czynów oraz konsekwencja w postepowaniu. Dzieci są bowiem jak otwarta księga, w której zapisujemy wszystko co robimy, mówimy, oczekujemy oraz jak traktujemy innych. Jeśli będziemy obdarzać je troską i miłością, nauczą się tego samego. One nieustannie nas, rodziców obserwują. Obserwują też jak odnosimy się do innych i jak ich traktujemy. Jeśli chcemy by były dobrymi ludźmi, szanowały innych, miały wysoką samoocenę i wiarę w swoje możliwości oraz by odnosiły sukcesy i czuły się szczęśliwe, dawajmy im codzienny pozytywny przekaz płynący z naszego postępowania, przez który dziecko zacznie budować swoje pierwsze spostrzeżenia i osądy o otaczającym je świecie, ludziach, postawach wobec innych poglądów i sposobach myślenia oraz o autorytetach. Nagradzajmy je. Dziękujmy. Doceniajmy. Czasem wystarczy słowo „dziękuję”, czasem „kocham Cię”, a innym razem nagrodą będzie wspólne wyjście na lody. Takie zachowania pokazują dziecku, że należy być wdzięcznym wobec innych ludzi, doceniać i dostrzegać pomoc i zaangażowanie innych.

Bezwzględna tolerancja?

Ucząc malucha zasad tolerancji i szacunku wobec innych, warto też pamiętać, że pełna tolerancja nie jest ani możliwa, ani wskazana. Powinniśmy więc uczyć je jak i kiedy stawiać granice braku akceptacji wobec innych ludzi i ich zachowań. Nie może być mowy o tolerancji wobec agresywnych zachowań, narażania na utratę życia i zdrowia innych, wobec terroryzmu, przemocy czy szantażu. Nie może być też akceptowane chamstwo, brak taktu, brak poszanowania intymności, prywatności lub też fizyczne i psychiczne znęcanie się nad innymi.

A kiedy dziecko wejdzie w okres nastoletniej burzy, podczas której w efekcie buntu runą wszystkie dotychczas budowane przez rodziców opinie, to autentyczność postaw, które dziecko obserwowało na co dzień ma szansę stać się dla niego fundamentem poczucia szacunku i tolerancji zarówno wobec siebie jak i innych ludzi.

Jak uwrażliwiać dzieci na inkluzywność społeczną?

Odpowiednie warunki mieszkaniowe i higieniczne, pożywienie, kompletne i czyste ubranie to elementarne potrzeby każdego człowieka. Dla dzieci, które są niezdolne, by samodzielnie zapewnić sobie środki do ich zrealizowania, mają one szczególne znaczenie. Wszyscy wiemy, że dzieci poprzez swoją szczerość i bezpośredniość bywają czasem odbierane jako okrutne, wytykając sobie wzajemnie wszystko, co w sposób negatywny odróżnia ich od reszty grupy. Inność w przypadku dzieci ubogich to nie tylko skromny strój czy niedostateczna higiena osobista, ale także zachowanie wynikające z poczucia wstydu i odstawania od rówieśników.

Ich wycofanie, nieśmiałość czy też brak zaufania do innych sprawiają, że stają się postrzegani jako osoby gorsze, z którymi nie warto się kolegować. Zdecydowanie trudniej im nawiązać pozytywne relacje z grupą, by móc do niej przynależeć na równych zasadach z innymi, trudniej im zdobyć szacunek i uznanie w oczach innych dzieci. A to jak nasze dzieci będą funkcjonować w grupie, traktować i postrzegać innych, zależy przede wszystkim od ich wychowania przez najbliższych.

Dlatego tak istotne jest wzmacnianie w młodych osobach postaw empatii i wrażliwości społecznej, kształtowanie postaw odpowiedzialności i solidarności społecznej. Warto uwrażliwiać dzieci na krzywdę ludzką i różnice społeczne, rozmawiać z nimi i uświadamiać, że świat nie jest równy i sprawiedliwy, ale można pomagać tym, których los doświadczył.

Lekcją, która dużo uczy jest aktywne pomaganie w formie wolontariatu. Rodzice biorąc udział w różnego rodzaju akcjach charytatywnych wspólnie z dziećmi, od małego pielęgnują w nich uczucia empatii, odpowiedzialności i niesienia pomocy potrzebującym.