Czym jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe jest odpowiedzią organizmu na stres. Jego źródłem jest sytuacja w pracy, spowodowana nadmiernymi wymaganiami stawianymi pracownikowi przez pracodawcę. Wypalenie zawodowe to także frustracja odczuwana przez pracownika związana z brakiem możliwości osiągnięcia zamierzonych celów, mimo dużego wkładu w działanie. Wreszcie wypalenie zawodowe to moment, gdy pracownik przestaje mieć satysfakcję z pracy, przestaje rozwijać się zawodowo i jest niezadowolony z wykonywanych zajęć, które wcześniej sprawiały mu przyjemność.

Problem wypalenia zawodowego może dotknąć każdego pracownika, niezależnie od stanowiska, jakie zajmuje. Przeprowadzone badania dowodzą jednak, że problem taki dotyczy w większości zawodów, w których występuje bliski i częsty kontakt z innymi ludźmi – pielęgniarki, lekarzy, pracowników hospicjów, nauczycieli, terapeutów, handlowców oraz pracowników socjalnych. Co więcej, zespół wypalenia zawodowego częściej przypisuje się kobietom, jako tym, które mają większe skłonności do identyfikowania się z problemami pacjentów lub klientów, są bardziej wrażliwe i empatyczne.

Jak je w sobie zdiagnozować?

Początki procesu wypalenia zawodowego są trudne do rozpoznania. Uważa się, że proces ten zaczyna się bardzo powoli, niewinnie i niezauważalnie, za to ujawnia się nagle i z dużą siłą. O jego pojawieniu się mogą świadczyć zarówno objawy związane z fizycznym funkcjonowaniem – np. bóle i zawroty głowy, bóle mięśni, nerwowe tiki, zaburzenia snu, wahania wagi, podwyższone ciśnienie krwi, chroniczne zmęczenie oraz spadek odporności organizmu, jak też w sferze emocjonalnej, co z kolei przejawia się w depresyjnym nastroju, płaczliwości, wahaniach nastrojów, lękach, poczuciu bezradności, obniżeniu samooceny oraz w zaburzeniach koncentracji i pamięci czy nawet trudnościami w podejmowaniu jakichkolwiek decyzji.

Jak wypalenie zawodowe dostrzec u pracowników?

To, co szczególnie powinno zaniepokoić pracodawcę to moment, kiedy w pełni zaangażowany w pracę pracownik, zawsze entuzjastycznie do niej nastawiony, stopniowo traci energię, zapał i zdrowie. To moment, kiedy pracodawca może zaobserwować częstsze niż dotychczas absencje w pracy, częstsze konflikty interpersonalne, rywalizację, brak wzajemnego zaufania, zaburzoną komunikację, obojętność pracownika wobec klientów firmy, agresję werbalną, zmniejszanie się wydajności pracy, złe zarządzanie czasem a nawet mobbing. Pracownik traci motywację do działania, zmniejsza się jego efektywność oraz traci satysfakcję z dotychczas wykonanej pracy. Wypalony pracownik czuje zawód w stosunku do siebie, brakuje mu odwagi do podejmowania kolejnych wyzwań, czuje obojętność do wykonywanej pracy, izoluje się od innych, często jest zmęczony i wyczerpany, co finalnie przekłada się także na jego gorsze funkcjonowanie w życiu prywatnym.

Co zrobić, by uniknąć wypalenia zawodowego? Jak możemy sobie pomóc? Jak może pomóc pracodawca?

By pomóc pracownikowi nie dopuścić do wypalenia zawodowego, konieczne jest działanie pracodawcy nie tylko na objawy schorzenia, ale także na ich przyczynę. Bardzo ważna jest odpowiedz na pytania: dlaczego doszło do wypalenia oraz jakie są największe źródła stresu dla pracownika. Odpowiedzi i rozwiązania problemu należy szukać podczas szczerej rozmowy z pracownikiem, po której natychmiast należy podjąć środki zaradcze. Takie działanie wymaga od pracodawcy lub menadżera dojrzałości emocjonalnej oraz umiejętności spojrzenia z dystansem na otoczenie, pozostałych pracowników oraz na siebie samego. Obok działań wpływających na poprawę komfortu pracy pracowników takich jak redukcja ilości obowiązków (szczególnie jeśli jest ich nadmiar), dopasowanie obowiązków adekwatnie do kompetencji i możliwości danej osoby czy też stawianie realnych do wykonania w określonym czasie celów, pracodawca powinien dbać o profilaktykę wypalenia, która jest dużo bardziej skutecznym sposobem radzenia sobie z tym zjawiskiem, niż niwelowanie rozwijających się symptomów. W dzisiejszym świecie, pełnym niepewności, naprzemiennej pracy w biurze, zdalnej czy hybrydowej, gdzie pracownik często pozostawiony jest sam sobie, dobrze, by pracodawca w szczególności zadbał o działania edukacyjne, które nauczą pracowników jak dbać o swój stan emocjonalny oraz nauczą go jak zachować równowagę między życiem zawodowym a osobistym. Menadżer może zaproponować pracownikom szkolenia poszerzające jego wiedzę z zakresu higieny pracy, zdrowego i zrównoważonego trybu życia, czyli umiejętności zachowania właściwych proporcji między pracą, odpoczynkiem, zdrową dietą, aktywnością fizyczną oraz snem. Na rynku istnieje wiele programów rozwojowych, które jednocześnie wspierają wellbeing pracowników. Na wypalenie zawodowe wpływa również atmosfera w miejscu pracy, kultura organizacyjna i relacje wewnątrzfirmowe, które mogą być prawdziwym wsparciem w zderzeniu z trudnościami.

Wypalenie zawodowe a depresja

Bardzo często objawy, jakie występują podczas wypalenia zawodowego, są mylone z depresją. I tu należy podkreślić dwie zasadnicze różnice pomiędzy tymi dwoma przypadłościami. Dotyczą one odczuwanych emocji. W przypadku depresji jest to poczucie winy, podczas gdy w przypadku wypalenia jest to gniew. Dodatkowo, pracownik wypalony zawodowo może (i najczęściej tak właśnie jest) odczuwać szczęście w innych obszarach swojego życia, podczas gdy osoba chora na depresję odczuwa przygnębienie w odniesieniu do wszystkich dziedzin i sfer swojego życia. Co ważne, brak działań zapobiegających wypaleniu zawodowemu pracowników, może w konsekwencji doprowadzić o wystąpienia w nich stanów depresyjnych. Co ciekawe, już od 1 stycznia 2022 roku lekarz będzie mógł wypisać pracownikowi cierpiącemu na wypalenie zawodowe zwolnienie lekarskie, podobnie jak jest już w przypadku depresji. W 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia uznała wypalenie zawodowe za oficjalną diagnozę medyczną i wpisała je do klasyfikacji chorób.